در صنعت ساختمان و تأسیسات، لوله‌ها یکی از پرکاربردترین مصالحی هستند که برای انتقال سیالات مختلف استفاده می‌شوند. رده لوله معیاری است که میزان ضخامت و مقاومت لوله را مشخص می‌کند و در انتخاب لوله مناسب برای پروژه‌های مختلف نقشی اساسی دارد. شناخت رده لوله برای مهندسان، پیمانکاران و حتی افرادی که قصد خرید لوله برای مصارف مختلف را دارند، امری ضروری است.
در این مطلب به بررسی دقیق اینکه رده لوله چیست پرداخته و انواع مختلف آن و کاربردهای هرکدام را بررسی می‌کنیم تا شما بتوانید با آگاهی کامل، بهترین انتخاب را برای پروژه خود داشته باشید. آشنایی با رده لوله تأثیر مستقیمی در کیفیت، کارایی و عمر مفید سیستم لوله‌کشی دارد و می‌تواند از بروز مشکلات و هزینه‌های اضافی جلوگیری کند. بعد از انتخاب رده مناسب بهتر است خرید خود را از کارخانه‌های شناخته شده مانند لوله تهران شرق و نمایندگی‌های این کارخانه همچون آهن گستران تهیه کنید.
رده لوله چیست؟
رده لوله یا اسکجول (Schedule) معیاری استاندارد برای مشخص کردن ضخامت دیواره لوله است که برای اولین بار در سال ۱۹۳۹ توسط موسسه استاندارد آمریکا تعریف شد. این مفهوم به عنوان جایگزینی برای روش وزنی گروه‌بندی لوله‌ها معرفی گردید تا ضخامت جداره لوله‌ها را به صورت دقیق و استاندارد مشخص کند.
در ادامه پاسخ به این سوال که رده لوله چیست باید بگوییم که رده لوله نشان‌دهنده میزان مقاومت لوله در برابر فشار و نیروهای وارده است. هر چه عدد رده لوله بیشتر باشد، ضخامت دیواره لوله بیشتر بوده و در نتیجه توانایی تحمل فشار بالاتری را دارد. قطر خارجی لوله‌ها در تمامی رده‌ها یکسان است، اما با افزایش رده، ضخامت دیواره افزایش یافته و در نتیجه قطر داخلی کاهش می‌یابد.
نکته مهم دیگر درباره رده لوله این است که برای سایزهای مختلف، یک رده یکسان می‌تواند ضخامت‌های متفاوتی داشته باشد. به عنوان مثال، یک لوله رده ۴۰ با سایز ۱ اینچ، ضخامت متفاوتی نسبت به لوله رده ۴۰ با سایز ۶ اینچ دارد. این موضوع به این دلیل است که با افزایش قطر لوله، نیاز به ضخامت بیشتری برای تحمل همان میزان فشار وجود دارد.
استانداردهای مختلفی برای تعیین رده لوله وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها ASME B36.10 برای لوله های فولادی و ASME B36.19 برای لوله‌های استیل است. این استانداردها جداول دقیقی را برای محاسبه ضخامت لوله‌ها در رده‌های مختلف ارائه می‌دهند که توسط مهندسان و طراحان سیستم‌های لوله‌کشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع رده لوله چیست؟
در استاندارد جهانی، رده لوله با اعداد مختلفی مشخص می‌شود که هر کدام نشان‌دهنده میزان ضخامت خاصی هستند. مهم‌ترین رده‌های لوله عبارتند از: رده ۵، رده ۱۰، رده ۲۰، رده ۴۰، رده ۶۰، رده ۸۰، رده ۱۰۰، رده ۱۲۰، رده ۱۴۰ و رده ۱۶۰. این اعداد به صورت مستقیم با ضخامت دیواره لوله ارتباط دارند و هرچه عدد رده بیشتر باشد، ضخامت دیواره نیز بیشتر است.
در بازار ایران، رده‌های لوله ۲۰، ۴۰، ۶۰ و ۸۰ بیشترین کاربرد و استفاده را دارند. لوله‌های با رده بالاتر در صنایع خاص و تحت شرایط فشار و دمای بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر انواع رده لوله می‌پردازیم:
| انواع رده | توضیحات |
| رده ۵ | این رده لوله کمترین ضخامت را در میان رده‌های لوله دارد و معمولاً برای سیستم‌های با فشار بسیار پایین استفاده می‌شود. در بازار ایران کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. |
| رده ۱۰ | لوله‌های رده ۱۰ ضخامت کمی دارند و برای سیستم‌های فشار پایین مانند لوله‌کشی فاضلاب و زهکشی استفاده می‌شوند. این رده لوله به دلیل مقرون به صرفه بودن، در برخی پروژه‌های ساختمانی کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرد. |
| رده ۲۰ | این رده لوله ضخامت متوسطی دارد و برای سیستم‌های با فشار متوسط مناسب است. در ادامه به طور مفصل به بررسی این رده لوله خواهیم پرداخت. |
| رده ۴۰ | لوله‌های رده ۴۰ پرکاربردترین نوع لوله در صنعت ساختمان و تأسیسات هستند. این رده لوله ضخامت مناسبی دارد و برای اکثر کاربردهای صنعتی و ساختمانی مناسب است. |
| رده ۶۰ | لوله‌های رده ۶۰ ضخامت بیشتری نسبت به رده ۴۰ دارند و برای سیستم‌های با فشار بالا استفاده می‌شوند. این رده لوله در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی کاربرد فراوانی دارد. |
| رده ۸۰ | لوله‌های رده ۸۰ ضخامت بالایی دارند و برای سیستم‌های با فشار بسیار بالا مناسب هستند. این رده لوله در صنایع سنگین و سیستم‌های انتقال مواد خورنده و خطرناک استفاده می‌شود. |
| رده ۱۰۰، ۱۲۰، ۱۴۰ و ۱۶۰ | این رده‌های لوله ضخامت‌های بسیار بالایی دارند و برای شرایط بسیار خاص و فشارهای فوق‌العاده بالا استفاده می‌شوند. این رده‌های لوله در صنایع استراتژیک مانند نیروگاه‌های هسته‌ای، پالایشگاه‌ها و صنایع نظامی کاربرد دارند. |
لوله رده ۲۰ چیست؟
لوله رده ۲۰ یکی از انواع لوله‌های مانیسمان (بدون درز) است که از ضخامت کمتری نسبت به لوله‌های با رده بالاتر برخوردار است. این لوله‌ها به دلیل ضخامت کمتر دیواره، وزن کمتری دارند و در نتیجه هزینه حمل و نقل و نصب آن‌ها پایین‌تر است. ضخامت لوله رده ۲۰ بسته به سایز آن متفاوت است، اما معمولاً بین ۲ تا ۶ میلی‌متر قرار دارد. برای مشاهده قیمت لوله مانیسمان در رده‌های مختلف و با بهترین کیفیت و قیمت کلیک کنید.
همچنین لوله رده ۲۰ دارای فشار کاری کمتری نسبت به لوله‌های با رده بالاتر است و برای سیستم‌هایی که فشار متوسط دارند، مناسب است. این نوع لوله به دلیل انعطاف‌پذیری بیشتر، در مواردی که نیاز به خم کردن لوله وجود دارد، گزینه مناسبی محسوب می‌شود.
لوله رده ۲۰ معمولاً در شاخه‌های ۶ متری تولید می‌شود و از نظر ظاهری، نازک‌تر از لوله‌های رده بالاتر به نظر می‌رسد. این لوله‌ها دارای مقاومت کافی در برابر فشارهای معمولی هستند، اما برای شرایط با فشار و دمای بالا توصیه نمی‌شوند. همچنین، این لوله‌ها به دلیل ضخامت کمتر، مقاومت کمتری در برابر خوردگی و فرسایش دارند.
کاربرد لوله رده ۲۰
لوله رده ۲۰ به دلیل ضخامت کمتر و مقاومت متوسط، در سیستم‌های کم فشار مانند سیستم‌های تهویه مطبوع، انتقال آب با فشار کم و برخی سیستم‌های بخار با فشار پایین استفاده می‌شود. همچنین در ساختمان‌های مسکونی کوچک و متوسط که فشار سیستم لوله‌کشی بالا نیست، لوله رده ۲۰ گزینه اقتصادی‌تری است.
از دیگر کاربردهای لوله رده ۲۰ می‌توان به سیستم‌های آبیاری، تأسیسات گلخانه‌ای، سیستم‌های انتقال هوا و سیستم‌های با فشار پایین صنعتی اشاره کرد. در مواردی که وزن سیستم لوله‌کشی اهمیت دارد، مانند سازه‌های سبک یا ساختمان‌های مرتفع، استفاده از لوله رده ۲۰ به دلیل وزن کمتر آن می‌تواند مزیت محسوب شود.
لوله رده ۴۰ چیست؟
لوله رده ۴۰ یکی از پرکاربردترین انواع لوله‌ها در صنعت است که ضخامت متوسطی دارد. این لوله‌ها در مقایسه با لوله رده ۲۰، ضخامت بیشتری داشته و در نتیجه مقاومت بالاتری در برابر فشار ارائه می‌دهند. ضخامت لوله رده ۴۰ بسته به سایز آن متفاوت است، اما معمولاً بین ۲.۷ تا ۱۲.۷ میلی‌متر متغیر است.
لوله رده ۴۰ به دلیل ضخامت مناسب و مقاومت بالا، در بسیاری از پروژه‌های صنعتی و ساختمانی استفاده می‌شود. این لوله‌ها قابلیت تحمل فشار بالاتری را دارند و برای سیستم‌های با فشار متوسط و بالا مناسب هستند. همچنین، مقاومت بیشتری در برابر ضربه و فرسایش دارند که عمر مفید آن‌ها را افزایش می‌دهد.
لوله رده ۴۰ معمولاً در شاخه‌های ۶ متری و ۱۲ متری تولید می‌شود و از نظر ظاهری، ضخیم‌تر از لوله رده ۲۰ است. این لوله‌ها می‌توانند فشار کاری تا حدود ۳۲۰ بار را تحمل کنند، که این میزان بسته به دمای کاری و سایز لوله متفاوت است. همچنین، لوله رده ۴۰ مقاومت خوبی در برابر ضربه‌های مکانیکی و تغییرات دمایی دارد.
کاربرد لوله رده ۴۰
لوله رده ۴۰ به دلیل مقاومت بالا در برابر فشار و حرارت، در سیستم‌های لوله‌کشی آب و فاضلاب ساختمان‌های بزرگ، سیستم‌های آتش‌نشانی، خطوط انتقال بخار با فشار متوسط، خطوط هوای فشرده و صنایع نفت و گاز کاربرد فراوانی دارد. این لوله‌ها به دلیل استحکام بالا، برای مناطقی که خطر وارد شدن ضربه به لوله وجود دارد، گزینه مناسبی هستند.
از دیگر کاربردهای لوله رده ۴۰ می‌توان به سیستم‌های هیدرولیک، خطوط انتقال سوخت، سیستم‌های خنک‌کننده صنعتی، خطوط انتقال مواد شیمیایی و سیستم‌های تصفیه آب اشاره کرد. در صنایع غذایی و دارویی نیز از لوله رده ۴۰ استیل برای انتقال مواد حساس استفاده می‌شود. همچنین در سازه‌های فلزی و داربست‌ها، به دلیل استحکام بالا، از لوله رده ۴۰ استفاده می‌شود.
تفاوت لوله رده ۲۰ و ۴۰
تفاوت اصلی میان لوله رده ۲۰ و رده ۴۰ در ضخامت دیواره و به تبع آن، میزان تحمل فشار است. لوله رده ۴۰ ضخامت بیشتری نسبت به لوله رده ۲۰ دارد و در نتیجه می‌تواند فشار بیشتری را تحمل کند. به عنوان مثال، در سایز ۲ اینچ، ضخامت لوله رده ۲۰ حدود ۲.۶ میلی‌متر است، در حالی که ضخامت لوله رده ۴۰ در همان سایز حدود ۳.۹ میلی‌متر می‌باشد.
همچنین از نظر وزن، لوله رده ۴۰ سنگین‌تر از لوله رده ۲۰ است که این موضوع در هزینه‌های حمل و نقل و نصب تأثیرگذار است. به عنوان مثال، یک شاخه ۶ متری لوله رده ۴۰ با سایز ۲ اینچ، حدود ۱۳ کیلوگرم وزن دارد، در حالی که همان لوله در رده ۲۰ حدود ۹ کیلوگرم وزن دارد.
از نظر قیمت نیز لوله رده ۴۰ به دلیل استفاده از مواد بیشتر در ساخت، گران‌تر از لوله رده ۲۰ است. تفاوت قیمت بین این دو رده لوله بسته به نوع متریال، سایز لوله و شرایط بازار متغیر است اما معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ درصد است.
از نظر کارایی، لوله رده ۴۰ برای سیستم‌های با فشار متوسط و بالا مناسب‌تر است، در حالی که لوله رده ۲۰ برای سیستم‌های با فشار پایین کفایت می‌کند. همچنین، لوله رده ۴۰ مقاومت بیشتری در برابر ضربه، خوردگی و فرسایش دارد، در نتیجه عمر مفید آن بیشتر است.
در انتخاب بین لوله رده ۲۰ و رده ۴۰، باید به نیازمندی‌های پروژه، میزان فشار مورد نیاز، شرایط محیطی، عمر مورد انتظار سیستم و همچنین بودجه در دسترس توجه کرد. در صورتی که فشار سیستم پایین است و هزینه اهمیت زیادی دارد، لوله رده ۲۰ گزینه مناسبی است. اما اگر فشار سیستم بالاست یا نیاز به مقاومت بیشتر در برابر شرایط محیطی وجود دارد، بهتر است از لوله رده ۴۰ استفاده شود.
سخن پایانی
شناخت رده لوله و انتخاب مناسب آن برای پروژه‌های مختلف، نقش مهمی در موفقیت و دوام سیستم لوله‌کشی دارد. رده لوله به عنوان شاخصی برای ضخامت دیواره و مقاومت لوله، به ما کمک می‌کند تا متناسب با نیاز خود، لوله‌ای با کیفیت و کارایی مناسب انتخاب کنیم.
در این مطلب با مفهوم این موضوع که رده لوله چیست آشنا شدیم و دریافتیم که چگونه رده‌های لوله مختلف برای کاربردهای متفاوت مناسب هستند. لوله رده ۲۰ برای سیستم‌های کم فشار و لوله رده ۴۰ برای سیستم‌های با فشار متوسط و بالا مناسب است. همچنین با انواع دیگر رده‌های لوله از رده ۵ تا رده ۱۶۰ آشنا شدیم و کاربردهای هر کدام را بررسی کردیم.
توجه داشته باشید که انتخاب رده لوله مناسب باید توسط مهندسین و متخصصین با تجربه و با در نظر گرفتن تمامی شرایط پروژه انجام شود. استفاده از رده لوله نامناسب می‌تواند منجر به شکست سیستم، نشتی، خرابی و در نهایت هزینه‌های سنگین تعمیر و جایگزینی شود. با توجه به اطلاعات ارائه شده در این مطلب، می‌توانید با آگاهی بیشتری به انتخاب رده لوله مناسب برای پروژه خود بپردازید.